آشنایی با آناتومی دستگاه گوارش گاو

گاو یک نشخوار کننده است. نشخوارکنندگان توانایی هضم کربوهیدرات‏های کمپلکس گیاهان را دارند، درحالی‌که این ترکیبات برای حیوانات تک­ معده­ای غیرقابل استفاده است، یک بخش عمده از خوراک نشخوارکنندگان توسط فرآیند تخمیر هضم می­ شود. در تغذیه گاو شیری، کنترل کردن و مطلوب نمودن این فرآیند تخمیر در حیطه کار متخصصان تغذیه است. دستگاه گوارش گاو شامل دهان، مری، یک معده چهارقسمتی، روده کوچک و روده بزرگ است. تنها معده چهارقسمتی (نه چهار معده­ای) به گاو اجازه می­دهد که مواد خوراکی با کیفیت پایین را به فراورده ­های شیری با کیفیت بالا تبدیل نماید. در رابطه با هر بخش از معده نشخوارکنندگان در زیر بحث شده است.

شکمبه

 شکمبه در سمت چپ بدن گاو شیری بالغ قرارگرفته و بیشتر از ۹۵ درصد کل حجم معده را در برمی‌گیرد؛ شکمبه می­تواند بیش از ۱۱۴ لیتر (۳۰ گالن) مواد حاوی ۲۰-۱۰ درصد ماده خشک را در خود جای دهد. اصطلاح توصیفی عمومی «مخزن تخمیر» را برای شکمبه به کار می­برند، چون­که به‌عنوان یک انبار مواد خوراکی عمل کرده و یک تخمیر میکروبی فعالی را پشتیبانی می‏کند. باکتری­های درون شکمبه به ذرات غذایی چسبیده، آن‌ها را تجزیه کرده و تولید اسیدهای چرب فرار(VFA) می‏کنند که به‌عنوان یک منبع انرژی برای گاو شیری به شمار می­روند.

سطح داخل دیواره شکمبه به‌وسیله پرزهایی (برجستگی­های ریز انگشت­مانند) که باعث افزایش سطح جذب می‏شود، پوشیده شده است. اسیدهای چرب فرار، آمونیاک و آب به‌طور مستقیم از دیواره شکمبه به جریان خون منتقل می­شوند. هنگامی‌که گاو با یک جیره حاوی انرژی کم (برای نمونه در دوره خشکی) تغذیه می‏شود، پرزهای شکمبه کوچک‌شده و سطح داخلی شکمبه کاهش پیدا می‏کند. با افزایش میزان انرژی قابل‌دسترس برای شکمبه (نشاسته)، رشد پرزها تحریک خواهد شد که این به‌نوبه خود جذب شکمبه­ای اسیدهای چرب فرار را به داخل جریان خون بهبود می‏ بخشد.

نگاری

 نگاری دومین بخش کیسه ­مانند معده است. نگاری در جلو شکمبه و متمایل به سمت پایین حفره بدنی قرارگرفته است. ازآنجایی‌که فقط یک چین بافتی، شکمبه و نگاری را از هم جدا می‏کند، معمولاً از این ناحیه به‌عنوان شکمبه-نگاری یاد می‏کنند. هر دو ناحیه با حفظ pH شِش، شرایط مناسبی برای رشد میکروبی و تخمیر میکروبی فراهم می­کنند. این ناحیه شبیه به شان زنبورعسل است.

هزارلا

هزارلا با ساختمان کروی ­شکل حاوی چندین لایه بافتی است. نام معمول آن «چندین ­لا»، است، چون­که همانند صفحات یک کتاب است. هزارلا، آب و بعضی مواد مغذی را جذب می‏کند. هنگامی‌که غذا از بین این لایه­های بافتی عبور می‏کند، باعث می‏شود که شیرابه‌ی هضمی خشک­تر گردد. مصرف زیاد مواد معدنی و یا فیبر با کیفیت پایین (مانند پوسته آفتابگردان) باعث به هم چسبیدن هزارلا می‏شود.

شیردان

 معمولاً به شیردان «معده حقیقی» گفته می‏شود، چون حاوی غدد پوششی است که آنزیم­های هضمی موردنیاز برای تجزیه مواد خوراکی را ترشح می‏کند. این بخش از معده، همان ویژگی­های معده غيرنشخوارکنندگان و انسان را دارد. شیرابه هضمی به علت ترشح هیدروکلریک اسید، pH زیر ۳ دارد. جابجایی شیردان (DA) یا پیچ­ خوردگی معده، زمانی اتفاق می‏افتد که این ناحیه از معده از پایین سمت راست گاو به‌طرف بالا و سمت چپ تغییر پیدا کند.

 روده کوچک

روده کوچک شامل سه بخش مجزا از هم است: دوازدهه (دئودنوم)، تهی ­روده (ژژنوم) و درازروده (ایلئوم). بيشتر آنزیم­های هضمی در روده کوچک ترشح می‏شوند. مواد خوراکی کمپلکس به اسیدهای آمینه، قندهای ساده و اسیدهای چرب شکسته می‏شوند. موادمغذی از دیواره پوششی روده از طریق پرزها (برآمدگی­های انگشت مانندی که سطح جذب را افزایش می‏دهند) جذب‌شده و برای انتقال وارد دستگاه گردش خون و لنف می‏‏شوند. در این ناحیه مشکلات هضمی کمی رخ می­دهد.

روده بزرگ

روده بزرگ آخرین بخش دستگاه گوارش است. در این ناحیه تخمیر باکتریایی فیبر و نشاسته هضم نشده اتفاق افتاده و باعث پایین آوردن pH (زیر ۶) مدفوع می­شود. آب و اسیدهای چرب فرار در روده بزرگ جذب‌شده ولی این تخمیر زیاد مؤثر نیست، چون‌که هیچ هضم یا جذب پروتئین میکروبی صورت نمی­گیرد و این پروتئین دفع می‏شود.